Prof. dr Jan Tadeusz Łopuszański (1923-2008)

• Biogram
• Naukowe drzewo genealogiczne
• Sympozjum
• An excerpt from prof. Rudolf Haag's reminiscences (Eur. Phys. J. H 35, 263-307 (2010))

Profesor doktor Jan Tadeusz Łopuszański urodził się 21 października 1923 r. we Lwowie. Ojciec profesora Łopuszańskiego, Władysław Jakób Ignacy Łopuszański był prawnikiem (studia we Wiedniu). Pracował w służbie państwowej, najpierw w austriackiej potem polskiej. Po przewrocie majowym odszedł ze służby państwowej lub też został z niej zwolniony. Został dyrektorem Związku Ziemian we Lwowie, a później dyrektorem oddziału Lwowskiego towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych "Florianka". Matka profesora Jana Łopuszańskiego, Janina Maria z domu Kuźmicz ukończyła Akademię Handlową w Krakowie. W latach międzywojennych nie pracowała zajmując się prowadzeniem domu. Rodzina profesora Jana Łopuszańskiego nie była zbytnio zaangażowana politycznie, chociaż stryj Jana Łopuszańskiego, również dr Jan Łopuszański, profesor Politechniki Lwowskiej (której był też rektorem po powołaniu na Prezydenta prof. Ignacego Mościckiego) piastował w gabinecie Witosa urząd Ministra Robót Publicznych (po Gabrielu Narutowiczu, który został wybrany na Prezydenta). Zaś dalszy krewny, Tadeusz Łopuszański w pierwszych latach po pierwszej wojnie światowej był Ministrem Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (później był wieloletnim dyrektorem Szkoły im. Książąt Sułkowskich w Rydzynie).

Do roku 1945 Jan Łopuszański mieszkał we Lwowie, wyjąwszy roczny okres w latach 1939-1940, gdy wraz z rodziną został wysiedlony przez administrację sowiecką. 7 lutego 1941r. został zaaresztowany przez NKWD. 12 czerwca skazano Go za działalność antysowiecką na 10 lat więzienia w syberyjskiej części Związku Radzieckiego. Po wybuchu wojny hitlerowsko-sowieckiej 22 czerwca 1941 r., uciekł 24 czerwca z więzienia. W r. 1945 osiedlił się wraz z matką (ojciec umarł w 1940 r.) we Wrocławiu.

W latach 1945-50 studiował fizykę na Uniwersytecie Wrocławskim. W r. 1945 został zatrudniony na Uniwersytecie Wrocławskim z początku jako wolontariusz. Urzędowo zatrudniony został w r. 1947. W r. 1955 obronił na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie swą pracę doktorską. W r. 1956 mianowano Go docentem, w r. 1959 został profesorem nadzwyczajnym, a w r. 1968 - zwyczajnym. W r. 1994 profesor Jan Łopuszański przeszedł na emeryturę.

W r. 1957 profesor Jan Łopuszański został wybrany na Prodziekana (2 lata) a w r. 1962 na Dziekana (3 lata) Wydziału Matematyki-Fizyki i Chemii, Uniwersytetu Wrocławskiego. Od r. 1970 r. do 1984 r. Jan Łopuszański był dyrektorem Instytutu Fizyki Teoretycznej Uniwersytetu Wrocławskiego. W latach 1960-1994 piastował funkcję kierownika Zakładu Metod Matematycznych Fizyki.

W r. 1976 został wybrany Członkiem Korespondentem Polskiej Akademii Nauk, a w r. 1986 - jej Członkiem Rzeczywistym. W r. 1996 wybrano Go na członka korespondenta Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie.

Rok 1958 spędził na Uniwersytecie w Utrechcie (współpraca z L.Van Hove i T.W. Rujgrokiem), 1960-1961 na New York University, New York (współpraca z K.O. Friedrichsemi B. Zumino), 1964-1965 rok w Institute for Advanced Study, Princeton (współpraca z H. Reeh) 1970-1971 - rok w State University of New York (S.U.N.Y.) w Stony Brook (na zaproszenie C.N. Yanga laureata Nagrody Nobla). W Stony Brook był parokrotnie (np. 5 miesięcy w r. 1983). W r. 1984 został powołany na jeden semestr na profesurę przy Uniwersytecie w Getyndze (współpraca z H. Reeh). W Getyndze spędził dalszych 5 miesięcy w r. 1991-1992. Poza tym odwiedzał szereg razy na jeden lub parę miesięcy C.E.R.N. w Genewie, J.I.N.R. w Dubnej, University of Alberta w Edmonton, I.C.T.P. w Trieście, Universytet w Karsruhe, Instytut Maxa Plancka w Monachium, J.H.E.S. w Bures-sur-Yvette, Uniwersytet w Walencji, jak również Uniwersytet w Bielefeld. Brał też czynny udział w licznych konferencjach i zjazdach.

W latach 1950-1958 pracował nad zagadnieniami z fizyki statystycznej, zwłaszcza ze statystycznej teorii kaskad promieniowania kosmicznego (wiele razy cytowane są prace profesora Łopuszańskiego z tej dziedziny). Od r. 1958 zajął się kwantową teorią pola, najpierw modelem Van Hove-Ruijgroka) potem podejściem aksjomatycznym (twierdzenia typu "no go").

Od r. 1965 skoncentrował się na badaniach własności symetrii pól kwantowych (pierwsze prace we współpracy z H. Reeh). Największy sukces przyniosła mu praca napisana wspólnie z R. Haagiem i M. Sohniusem w r. 1975, dotycząca supersymetrii macierzy S w kwantowej teorii pola (analogon twierdzenia Colemana-Manduli dla tradycyjnych symetrii Macierzy S) (pracę tę cytowano kilkaset razy). Często cytowane prace, napisane wspólnie z M. Wolfem, dotyczą też supersymetrii w kwantowej teorii pola. Prace napisane wspólnie z D. Buchholzem i S. Rabsztynem są poświęcone ładunkom nielokalnym. Dwie prace poświęcił profesor Łopuszański ładunkom cząstek bezspinowych. Potem interesował się też klasycznymi polami nieabelowymi (tranformacje B.R.S.) i w dalszym ciągu supersymetriami. W ostatnim czasie zajął się teorią funkcji Lagrange`a i odpowiadających im równań ruchu. Tą tematyką rozpoczął współpracę z P.E. Stichelem z Bielefeld i J. Cisło.

Dorobek naukowy profesora Łopuszańskiego składa się z 79 prac oryginalnych, 12 wystąpień na konferencjach i 24 prac przeglądowych. Jan Łopuszański napisał 5 książek i 3 skrypty. Ostatnie dwie książki "An Introduction to Symmetry and Supersymmetry in Quantum Field Theory" (1991) oraz "The Inverse Problem in Classical Mechanics" (1999) zostały wydane przez World Scientific Publishing w Singapurze.

Od r. 1952 profesor Jan łopuszański prowadził wykłady kursowe i monograficzne dla studentów oraz kolegów z Instytutu Fizyki Teoretycznej. Opiekował się wieloma pracami magisterskimi, wypromował 11 doktorów. Wygłaszał też cykle wykładów popularnych w ramach akcji popularyzujących fizykę teoretyczną.

Z inicjatywy profesora Łopuszańskiego i kolegów z Instytutu Fizyki teoretycznej powstała około 35 lat temu instytucja Międzynarodowych Zimowych Szkół Fizyki Teoretycznej w Karpaczu. Szkoły te, organizowane przez nasz Instytut rokrocznie, mają na celu szkolenie polskich specjalistów z udziałem czołowych wykładowców zagranicznych. Szkoły te osiągnęły już standardy światowe i zdobyły uznanie w świecie fizyków.

Profesor był również inicjatorem umowy międzynarodowej o współpracy naukowej między Instytutem Fizyki Teoretycznej S.U.N.Y. w Stony Brook a Uniwersytetem Wrocławskim w r. 1974 (gdzie koordynatorem z USA byl Prof. C.N. Yang, laureat Nagrody Nobla, a ze strony polskiej Jan Łopuszański).

Profesor był także promotorem doktoratów honoris causa, nadanych przez Uniwersytet Wrocławski dwóm laureatom Nagrody Nobla, profesorom C.N. Yangowi i Abdusowi Salamowi, jak również profesorom Władysławowi Opęchowskiemu i Janowi Rzewuskiemu.

Jan Łopuszański był członkiem Rady Redakcyjnej czasopisma Reports on Mathematical Physics oraz Fortschritte der Physik. Był również wiele lat redaktorem serii Szkół Zimowych w Karpaczu.

W latach 1980-90 był członkiem „Solidarności”. Był członkiem Polskiego Towarzystwa Fizycznego, Polskiego Towarzystwa Matematycznego, Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, International Association of Mathematical Physics, International Union of Pure and Applied Physics (gdzie pełnił funkcję członka w sekcji CI8), Association of Members of the Insitute for Advanced Study w Princeton oraz Towarzystwa Popierania i Krzewienia Nauki.

Profesor doktor Jan Łopuszański otrzymał szereg nagród naukowych jak np. Polskiej Akademii Nauk w r. 1962, nagrodę Ministra Edukacji Narodowej (Szkolnictwa Wyższego) II Stopnia w latach 1964, 1968 i 1982 oraz I stopnia w latach 1972, 1975, 1986 i 1992, nagrodę Polskiego Towarzystwa Fizycznego w r. 1972 oraz szereg Nagród Rektora. W r. 2001 otrzymał Nagrodę Prezesa Rady Ministrów.

Jan Łopuszańśki odznaczony był Srebrnym Krzyżem Zasługi (1955), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1965), Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1976), tytułem Zasłużonego Nauczyciela PRL (1980) oraz Medalami 10-, 15-, 30- i 40-lecia PRL. W r. 1991 został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (pierwsze odznaczenie w niepodległej Rzeczypospolitej Polskiej).

Profesor doktor Jan Tadeusz Łopuszański zmarł 30 kwietnia 2008 roku w wieku 85 lat.